Fatih, Eyüpsultan, Üsküdar, Beyoğlu - istanbul Türbe, Hazire ve Kabirleri

- Türbeler ve kabirler, ölümün son mekânsal durakları olarak sembolik düzeyde pek çok anlama sahip iken bir taraftan da tarihin bizlere bıraktığı önemli kültürel miraslar olarak son derece kıymetlidir. Sadece bu tekil yapılar değil, mezarlık, kabristan, hazire ve hamuşan gibi türlü türlü adlandırmaları olan, türbe ve kabirlere ev sahipliği yapan mekânlar da bu mirasın önemli diğer unsurlarıdır.

- Mezarlıklar ve hazireler; Osmanlı Devleti'ne ve toplumuna dair içerdiği bilgilerle adeta bir açık hava müzesidir. Servi ağaçları altında, farklı boyutlardaki ve görünüste birbirine benzeyen me- zar taşları, kendi içlerinde birbirinden farklı detaylar saklamaktadır, Osmanlı mezar taşları sa- dece ölen kişinin kimliğini aktaran bir kitabe olmaktan öte, yapıldıkları dönemin mimari, dini, siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve sanatsal durumunu anlatan minyatür eserlerdir. Tarihi türbe, hazire, mezarlık ve kabir yerlerinin, Osmanlı toplumunun kültürel zenginligini ifa- de eden en değerli unsur olması sebebiyle Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı'na bağlı olarak görev yapan Kültürel Miras Koruma Müdürlüğümüz, 2015 yılı içerisinde Fatih, Eyüpsultan, Üsküdar ve Beyoğlu ilçelerinde korunmas1 gerekli türbe, hazire ve kabir yerlerine ilişkin bir envanterleme çalışması başlatmış ve bu kapsamda söz konusu ilçelerdeki 1200 adet taríhi mezarı inceleyerek envanterini hazırlamıştır. Envanter çalışmasının ilk çıkış noktası, Peygamber Efendimiz'den aldığı müjde ile istanbul'u fethetmek için kilometrelerce yol aşıp, İstanbul'da şehadet mertebesine ulaşmış Sahabe-i Kiram'ın kabir/ makamları ile bu müjdeye nail olma şerefine ulaşan "Ni'mel Ceys"lerin türbe ve kabirlerini tespit etmektir. Envanter çalışması ile birlikte İstanbul'da metfun olduğu kaynaklarda zikredi- len ancak zamanla isimleri unutulmuş, kabirleri kaybolmuş birçok Ni'mel Ceyş'in olduğu tespit edilmiştir. Ístanbul'un görkemli geçmişinin izlerini taşıyan ve bugün Ístanbul'u, dünya kentleri arasında öne çıkaran zengin kültürel mirasın korunması ve özgün yapıisıyla gelecek kuşaklara aktarılması, merkezi ve yerel yönetimlerin stratejik plan çalışmalarının en önemli konusu ve hedefidir. Bu sebeple; konunun tüm yönleri ile incelenebilmesi için Çatalca'dan Şile'ye kadar tüm ilçelerimizde bulunan tarihi mezar alanların envanter çalışmasına devam edilmektedir. Ístanbul'un diğer ilçelerindeki araştırma, bilgi toplama, alan tespiti, analiz ve değerlendirmeler sonucunda hazırlanacak kitaplarla Envanter Serisi'ni tamamlayacağız. Serinin dördüncü kitabı olarak, 2015- 2016 yıllarında Beyoğlu, Üsküdar, Fatih, Eyüpsultan ilçelerinde yapılan envanter çalışmalarının bir ürünü olan "İSTANBUL'UN TÜRBE, HAZÍRE VE KABÍRLERİ – BEYOĞLU, ÜSKÜDAR, FATİH, EYÜPSULTAN" adlı kitaplarını ilgilenen okurların incelemelerine sunuyoruz.

- Sessizler Diyarına Giriş Yunus Uğur, Nicole Kançal-Ferrari, Alidost Ertuğrul Türbeler ve kabirler, ölümün son mekânsal durakları olarak sembolik düzeyde pek çok anlama sahip iken bir taraftan da tarihin bizlere bıraktığı önemli kültürel miraslar olarak son derece kıymetlidir. Sadece bu tekil yapılar değil, mezarlık, kabristan, hazire ve hamuşan gibi türlü türlü adlandırmaları olan, türbe ve kabirlere ev sahipliği yapan mekânlar da bu mirasın önemli diğer unsurlarıdır. Türbe ve kabirlerin sembolik olarak anlamları çoktur zira toplumun ölüm algısı, geride kalanlarla mevtanın ilişkisinin insani boyutu, yine mevtanın sosyal, siyasi, iktisadi statü, görev ve ilişki yoğunluğu ve mekân seçiminin şehir ve şehirlilerde oluşturduğu kimlik gibi konularda çok şey söylerler. Aynı zamanda bunlar kültürel mirastır zira asırlara dayanan bu eserler pek çok nesil tarafından korunmuş, kıymet verilerek yeni unsurlarla zenginleştirilmiş, üzerlerine edebi metinler yazılmış, zamanının sanat ortamını yansıtan ve günümüzde de gündelik hayatın her lahzasının parçası olan değerlerdir. Bu şekli ile gelecek nesillere ulaştırılması gereken bir miras olarak bizlere sorumluluk yüklemektedir. Bu çeşitlilik ve kültürel değer mevzubahis eserlerin farklı farklı bilim dallarınca incelenmesi sonucunu doğurmuştur. Kimi ilim adamları kabir ve türbelerin fiziki-sanatsal özelliklerini incelemiş kimisi bu eserlerde bulunan yazıların kitabenin kastını keşfe çıkmış, kimisi de ölüm algısı, cenaze törenleri, ziyaret adabı, ağıtlar, hafıza, kimlik gibi sosyal, mekânsal ve edebi yönünü de- rinlemesine araștırmıştır.? Böylece bu eserler, tarih, sanat tarihi, şehir tarihi, antropoloji, sosyo- loji, edebiyat, din psikolojisi gibi çok farklı alanın ilgi sahasına girmiştir.

- Bu yazıya iliştirdiğimiz seçme bir kaynakça, konuyla ilgili literatürün çeşitliliğini hepimize göstermektedir. Envanter türü eserler çerçevesinde elinizdeki çalışma, İstanbul'un dört tarihi ilçesi Fatih, Eyüpsultan, Beyoğlu ve Üsküdar'daki türbe ve hazirelerin tama yakın listesini ve bilgilerini vermekte ayrıca yüzlerce kabrin yine detaylarını sunmaktadır. Bilgiler, eserlerin fotoğrafları, eski ve yeni planlardaki konumunu gösterir haritalarla desteklenmektedir. Şimdiye kadar başta N. Vatin ve S. Yerasimos'un (2001) Fransızca hazırladığı, sadece Suriçi'ndeki hazireleri ele alan ve temel bazı bilgileri vermekle yetinen çalışma olmak üzere, parça parça hazire, türbe ve kabirleri ele alan diğer envanter türü eserler mevcuttur. Elinizdeki çalışma, hem daha fazla bölgeyi ve eser türünü muhtevi olması, hem tarihçe, biyografi ve görsel malzemeler dahil olmak üzere eserlerle ilgili ilave bilgileri içermesi hem de bu eserlerin mahallelere göre tasnifini yapmış olması itibariyle literatüre önemli bir katkı yapmış olacaktır.