Nabizade Nazım - Yrd. Doç. Dr. Necati BİRİNCİ

Yenileşme devri Türk edebiyatı tarihi içinde, Tanzimat'ın ikinci nesli ile Servet-i Fünûn topluluğu arasında yer alan ve edebiyatımızda şiir, hikâye, roman, tenkit, deneme ve tercüme sahasında, yenileşme adına önemli bir merhale olarak gördüğümüz "Ara Nesil” mensupları üzerinde henüz m üstakil monografiler yazılmamıştır. Bu monografiler ortaya konmadan yenileşme devri edebiyat tarihimizi doğru hükümlerle yazmak mümkün değildir.

Bu sahada ilk önemli çalışmayı Orhan Okay, Beşir Fuad üzerine hazırladığı doktora tezi ile ortaya koydu. Bu satırları yazan da Ara Nesil içinde önemli bir şahsiyet olarak isim yapan Menemenlizâde Mehmed Tâhir'i bütün yönleri ile doktora mevzuu olarak incelemiştir. Elinizdeki küçük tanıtma kitabı da yine bu devin önemli isimlerinden Nâbizâde Nâzım'a ayrılmıştır. Bu devreye mensup yirmi kadar şahsiyet araştırıcılarını beklemektedir. Ara Nesil sanatkârları 1860'dan sonra açılan yeni eğitim ve öğretim kurumlarında yetiştiler. Düzenli ve disiplinli tahsil imkânı buldular. Okullarda yabancı dil öğrendiler.

Böylece Batı edebiyatını, özellikle Fransız edebiyatını bizzat Fransızca 'dan okudular. Batı edebiyatına yön veren akımları yakından takip etme imkânı buldular. Pekçok edebî eseri Türkçe'ye tercüme ettiler.

Böylece edebiyatta genişleme yolunda kendilerine hem tür, hem şekil ve hem de konu bakımından örnek seçme imkânı buldular. Bu neslin mensupları edebiyatı estetik bir olgu olarak kabul ettiler. Edebiyatın her nev'ini geliştirme ve güzelleştirme yollarını aradılar. Edebiyatı sadece edebiyat olarak ele aldılar. Ondan, başta politika olmak üzere diğer sahalar için fayda beklemediler.

Özellikle şiiri doğrudan düşünce konusu yaptılar. Romanın muhtevasını, anlatım şekillerini ve sınırlarını araştırdılar. Böylece edebî tenkit gelişme imkânı buldu Sanatkârlar, mecmuacllığın gelişmesi ile, eserlerini ve edebiyat üzerinde düşüncelerini yayımlayacak yayın organları buldular. Böylece edebiyat ve meseleleri daha kolay tartışılır hâle geldi. Yeni edebiyat taraftarları ile eski edebiyatı devam ettirmek isteyenler, romantiklerle (hayâliyyûn) naturalistler (hakîkiyyûn) arasında en önemli münakaşalar bu devrede meydana geldi. Recaizâde Mahmud Ekrem ile Muallim Nâci, Menemenlizâde Mehmed Tâhir ile Beşir Fuad arasındaki münakaşalar bu devrede cereyan efti.

Bu münakaşalar, şiirin çeşitli meseleleri üzerinde düşünme yollarını açtı. Vezin, kafiye, dil, uslûp, roman üzerinde yazılar yazildi. Yeni bir şiir dili ve şiir cümlesi arandı. Batılı nazım şekillerinin kullanılışı yaygınlaştı, resim altı şiir türü edebiyatımıza girdi.

O devirde "nesr-i muhayyel” denilen mensur şiir doğdu ve yaygınlaştı. Roman sahasında çeşitli tahkiye şekilleri denendi. Tercüme faaliyetleri ile genç sanatkârların edebiyat ufku genişledi.

Yeni bir duyuş, düşünüş ve ifade ediş şekli doğdu, Nâbizâde Nâzım bu devrede şiir, hikâye, roman, çocuk edebuatı, edebî tenkit ve tahlilleri ile önemli bir yer tutar. Bu küçük kitapta onun edebiyatımızdaki yerini belirtmeye çalıştık ve eserlerinden örnekler sunduk.

Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın başlattığı bu mânah dizide çıkan bu küçük kitabın, okuyucularına fayda sağlayacağını sanıyorum